Münsiflər Məhkəməsi haqqında
Azərbaycan Respublikasının Qanunu
Fəsil I. ÜMUMİ HİSSƏ
Maddə 1. Qanunun tətbiqi sahəsi
Bu Qanun Azərbaycan Respublikasının ərazisində yerləşən münsiflər məhkəmələrinin fəaliyyətini və yaradılması qaydalarını müəyyən edir.
Mülki hüquq münasibətlərinin pozulmasından irəli gələn istənilən mübahisə bu Qanunda başqa qayda nəzərdə tutulmayıbsa, tərəflərin bağladığı müqaviləyə (Sazişə) əsasən (bundan sonra tərəflər - kimi qeyd olunacaq) münsiflər məhkəməsinə baxılmaq üçün verilə bilər.
Bu Qanun beynəlxalq kommersiya arbitrajına tətbiq edilmir.
Münsiflər məhkəməsinin yaradılması və fəaliyyətinin təsbit olunduğu bu qanun ilə Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilələr arasında ziddiyyət yaranarsa, beynəlxalq müqavilələr tətbiq edilir.
Maddə 2. Qanunda istifadə olunan əsas anlayışlar
Bu Qanunda aşağıdakı əsas anlayışlar istifadə olunur:
Münsiflər məhkəməsi “ konkret mübahisənin həll edilməsi üçün tərəflərin seçdiyi münsiflər məhkəməsi və ya daimi fəaliyyət göstərən münsiflər məhkəməsi;
Münsiflər məhkəməsinin hakimi “ mübahisənin münsiflər məhkəməsində həll edilməsi üçün tərəflərin seçdiyi və ya qarşılıqlı razılıq qaydasında təyin edilmiş fiziki şəxs;
Münsif araşdırması “ mübahisənin münsiflər məhkəməsində həlli və münsiflər məhkəməsi tərəfindən qərarın qəbul edilmə prosesi;
Saziş (bundan sonra - saziş) “ tərəflərin razılığı ilə mübahisənin münsiflər məhkəməsinə verilməsi;
Daimi fəaliyyət göstərən münsiflər məhkəməsinin qaydaları daimi fəaliyyət göstərən münsiflər məhkəməsini təşkil edən təşkilatın hüquqi şəxsin təsdiq etdiyi və münsif araşdırmasını özündə əks etdirən qaydalar, əsasnamələr,reqlamentlər;
Münsif araşdırmasının qaydaları “ mübahisənin münsiflər məhkəməsində həll edilməsi qaydaları, həmçinin münsiflər məhkəməsinə müraciətin əsas qaydaları və münsiflər məhkəməsinin hakimlərinin məhkəmə araşdırmasının aparılması və hakimlərin seçilməsi (təyinatı) haqqında normalar;
Münsif araşdırmasında tərəflər qanunla müəyyən edilmiş qaydada öz hüquq və maraqlarının müdafiəsi üçün münsiflər məhkəməsinə iddia ilə müraciət edən təşkilatlar hüquqi şəxslər, vətəndaşlar, hüquqi şəxs yaratmadan sahibkarlıq fəaliyyəti ilə məşğul olan şəxslər və fərdi sahibkarlar;
Səlahiyyətli məhkəmə - Azərbaycan Respublikasının ərazisində məhkəmə hakimiyyətini həyata keçirən ümumi yurisdiksiyalı və ya ixtisaslaşdırılmış məhkəmələr;
Maddə 3. Münsiflər məhkəməsinin yaradılmasının və fəaliyyətinin qaydaları
Azərbaycan Respublikasında daimi fəaliyyət göstərən və konkret mübahisənin həlli üçün münsiflər məhkəmələri yaradıla bilər.
Daimi fəaliyyət göstərən münsiflər məhkəmələri Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyi ilə müəyyən olunmuş qaydada yaradılan ticarət palataları, birjalar, sahibkarların və istehlakçıların ictimai birlikləri, digər təşkilatlar “ hüquqi şəxslər və onların cəmiyyətləri (assosiasiya və birliklər) tərəfindən təsis olunur və bu təşkilatların “ hüquqi şəxslərin nəzdində fəaliyyət göstərirlər.
Daimi fəaliyyət göstərən münsiflər məhkəməsi Azərbaycan Respublikasının dövlət orqanlarında və yerli idarəetmə orqanlarında yaradıla bilməz.
3. Daimi fəaliyyət göstərən münsiflər məhkəməsi o zaman yaradılmış hesab edilir ki, təşkilat “ hüquqi şəxs:
daimi fəaliyyət göstərən münsiflər məhkəməsinin yaradılması barədə qərar qəbul edir;
daimi fəaliyyət göstərən münsiflər məhkəməsinin əsasnaməsini təsdiq edir;
tərəflər üçün məcburi və ya tövsiyə xarakteri daşıyan münsiflərin siyahısını təsdiq edir.
4. Daimi fəaliyyət göstərən münsiflər məhkəməsini təsis edən təşkilat “ hüquqi şəxs, münsiflər məhkəməsinin yerləşdiyi ərazidə məhkəmə hakimiyyətini həyata keçirən səlahiyyətli məhkəməyə bu maddənin 3-cü bəndində əks olunmuş daimi fəaliyyət göstərən münsiflər məhkəməsinin təsis edilməsi haqqında sənədlərin surətini göndərir.
5. Konkret mübahisənin həll edilməsi üçün münsiflər məhkəməsinin təşkil edilməsi qaydaları tərəflərin bağladığı müqaviləyə əsasən bu Qanunun, 1, 2, 4, 5-ci və 8-ci maddələrinə, 9-cu maddənin 1-ci bəndinə, 11-ci maddəyə, 13-cü maddənin 1 və 2-ci bəndlərinə, 14-cü maddəyə zidd olmamalıdır. Əgər tərəflərin bağladığı müqavilədə konkret mübahisənin həll edilməsi üçün yaradılan münsiflər məhkəməsinin təşkil edilməsi qaydaları göstərilməyibsə, bu Qanunun 8 - 14-cü maddələrində nəzərdə tutulan müddəalar tətbiq olunur.
6. Münsif araşdırmasının xüsusiyyətləri bu Qanunun 19-cu maddəsi ilə müəyyən olunur.
Maddə 4. Sənədlərin və digər materialların əldə edilməsi
Sənədlər və digər materiallar tərəflərin razılaşdığı qaydada və qeyd etdikləri ünvanlara göndərilir.
Əgər tərəflər bu məsələ ilə bağlı hər hansı qayda müəyyən etməyiblərsə, bu halda sənədlər və digər materiallar münsiflər məhkəməsinə müraciət edən tərəflərin məlum olan son ünvanına və ya vətəndaşın “ sahibkarın yaşadığı ünvana sənədlərin və digər materialların çatdırılması üçün nəzərdə tutulan sifariş əsasında bildirişli məktub vasitəsilə göndərilir. Ünvan sahibinin həmin ünvanda olmamasından və ya yaşamamasından asılı olmayaraq, sənədlər və digər materiallar ünvana çatdırıldığı gün alınmış hesab edilir.
Maddə 5. Mübahisənin həll edilməsi üçün münsiflər məhkəməsinə verilməsi
Mübahisə tərəflər arasında münsif müqaviləsi bağlandıqda münsiflər məhkəməsinə verilə bilər.
Münsif müqaviləsi tərəflər arasında konkret hüquq münasibətləri zamanı yaranmış və ya yarana biləcək bütün və ya müəyyən mübahisələrə dair bağlana bilər.
Münsif müqaviləsində mübahisənin həll edilməsi üçün tərəflərdən birinin müəyyən etdiyi şərtləri, üsul və ya digər standartları, əgər bu müqavilə iddiaya səbəb olan əsaslardan sonra bağlanıbsa, bu halda digər tərəf müqavilədə qeyd olunan tələbləri qoşulma (qoşulma müqaviləsi) vasitəsilə qəbul edə bilər.
Ümumi yurisdiksiya və ya arbitraj məhkəməsinin icraatında olan mübahisəyə dair münsif müqaviləsi, səlahiyyətli məhkəmə tərəfindən mübahisəyə dair qərar çıxarılanadək bağlana bilər.
Maddə 6. Mübahisələrin həllinə dair münsiflər məhkəməsi tərəfindən
tətbiq edilən normalar
Münsiflər məhkəməsi, mübahisələri Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına, Qanunlarına, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanlarına və Azərbaycan Respublikası Hökumətinin qərarlarına, Dövlət icraedici orqanın normativ hüquqi aktlarına və yerli özünüidarə orqanlarının normativ hüquqi aktlarına, Azərbaycan Respublikasının ərazisində hüquqi qüvvəyə malik olan beynəlxalq müqavilələrə və digər normativ hüquqi aktlara əsasən həll edir.
Əgər Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilənin müddəaları ilə bu qanun arasında ziddiyyət yaranarsa, beynəlxalq müqavilənin müddəaları tətbiq olunur.
Münsiflər məhkəməsi, tərəflər arasında bağlanmış müqavilənin şərtlərini və işgüzar adətləri nəzərə alaraq qərar qəbul edir.
Əgər tərəflərin münasibətləri hüquq normalarıyla və ya onların razılığıyla tənzimlənmirsə və bu münasibətlərə tətbiq oluna biləcək işgüzar dövriyyənin qaydaları mövcud deyilsə, bu halda münsiflər məhkəməsi oxşar mübahisənin həll edilməsində tətbiq etdiyi qaydalarla, bu olmadıqda isə qanunların və digər normativ aktların ümumi mənasına əsasən mübahisəni həll edir.
FƏSİL II. Saziş
Maddə 7. Sazişin forması və məzmunu
1. Saziş yazılı şəkildə bağlanır. Sazişi yazılı formada tərəflərin imzalarının əks olunduğu sənəddə və ya məktubların dəyişdirilməsi yolu ilə, teletayp, teleqraf və bu növ sazişlərə tətbiq edilə bilən digər elektron vasitələrdən istifadə edilərək bağlanmış hesab olunur. Müqavilədə mübahisənin münsiflər məhkəməsinə verilməsi şərtlərini əks edən sənədə istinad o halda münsiflər müqaviləsi hesab edilir ki, bu istinad, müqavilə yazılı şəkildə bağlanaraq, münsiflər sazişi müqavilənin bir hissəsi olsun.
2. Bu maddənin 1-ci bəndində qeyd olunanlara əməl olunmadan bağlanan münsiflər sazişi etibarsızdır.
3. Tərəflər, müqavilədə mübahisənin münsiflər məhkəməsinə verilməsinə dair başqa qayda nəzərdə tutmayıblarsa, bu halda daimi fəaliyyət göstərən münsiflər məhkəməsinin qaydaları Sazişin ayrılmaz tərkib hissəsi kimi hesab edilir.
FƏSİL III. Münsiflər məhkəməsinin tərkibi
Maddə 8. Münsiflər məhkəməsinin hakiminə qoyulan tələblər
Mübahisənin həll edilməsində qərəzsizliyi təmin edə bilən, işin gedişində birbaşa və ya dolayısı ilə maraqlı olmayan, tərəflərdən asılı olmayan və münsiflər məhkəməsinin hakimliyini icra etməyə razılıq verən fiziki şəxs münsiflər məhkəməsinin hakimi seçilir (təyin olunur).
Mübahisəyə təkbaşına baxan hakimin ali hüquq təhsilli olmalıdır. İş kollegial qaydada baxıldıqda, kollegiyanın sədrinin ali hüquq təhsili olmalıdır.
Münsiflər məhkəməsinin hakimlərinin ixtisasına dair tələblər bilavasitə tərəflərin razılığı və ya münsif araşdırmasının qaydaları ilə müəyyən oluna bilər.
Münsiflər məhkəməsinin hakimi məhdud fəaliyyət qabiliyyətli və ya qəyyum və ya himayəçi nəzarətində olan şəxs ola bilməz.
Münsiflər məhkəməsinin hakimi cinayət məsuliyyətinə cəlb edilmiş və ya məhkumluğu olan fiziki şəxs ola bilməz.
Peşə fəaliyyəti ilə bir araya sığmayan hərəkətlərin törədilməsinə görə qanunvericilikdə nəzərdə tutulan qaydada vəzifədən kənarlaşdırılan ümumi yurisdiksiyalı və ya ixtisaslaşdırılmış məhkəmələrin hakimi, vəkil, notarius, müstəntiq, prokuror və ya digər hüquq-mühafizə orqanlarının işçiləri münsiflər məhkəməsinin hakimi ola bilməzlər.
Bu qanunla müəyyən olunmuş vəzifə səlahiyyətlərinə malik olan fiziki şəxs daimi fəaliyyət göstərən münsiflər məhkəməsinin hakimi seçilə (təyin oluna) bilməz.
Maddə 9. Münsiflər məhkəməsinin hakimlərinin sayı
Tərəflər hakimlərin sayını tək ədəddən ibarət olan sayda müəyyən edə bilərlər.
Əgər tərəflər öz aralarında razılığa gəlməyiblərsə, mübahisənin həll edilməsi üçün münsiflər məhkəməsinin üç hakimi seçilir (təyin edilir).
Əgər daimi fəaliyyət göstərən münsiflər məhkəməsinin qaydalarına əsasən hakimlərinin sayı müəyyən edilməyibsə, bu halda üç hakim seçilir (təyin edilir).
Maddə 10. Münsiflər məhkəməsinin tərkibinin formalaşdırılması
Münsiflər məhkəməsinin tərkibi hakimlərin (hakimin) seçilməsi (təyin edilməsi) yolu ilə formalaşdırılır.
Daimi fəaliyyət göstərən münsiflər məhkəməsinin tərkibinin formalaşdırılması daimi fəaliyyət göstərən münsiflər məhkəməsinin müəyyən olunmuş qaydalarına əsasən həyata keçirilir.
Konkret mübahisənin həlli üçün yaradılan münsiflər məhkəməsinin tərkibi tərəflərin qarşılıqlı razılığı əsasında formalaşdırılır.
Əgər tərəflər öz aralarında başqa razılığa gəlməyiblərsə, konkret mübahisənin həlli üçün yaradılan münsiflər məhkəməsinin tərkibinin formalaşdırılması aşağıdakı qaydada həyata keçirilir:
üç hakimdən ibarət olan münsiflər məhkəməsinin tərkibi hər tərəfin bir hakimi seçməsi və bu iki hakimin də öz növbəsində 3-cü hakimi seçməsi yolu ilə formalaşdırılır.
Əgər tərəflərdən biri digər tərəfdən hakimi seçməsi barədə təklif etdikdən 15 gün müddətində münsiflər məhkəməsinin hakimini və ya seçilmiş iki hakim 15 gün müddətində üçüncü hakimi seçmirlərsə, münsiflər məhkəməsində işin baxışı dayandırılır və iş baxılması üçün aidiyyatı ümumi yurisdiksiyalı və ya ixtisaslaşdırılmış məhkəməyə göndərilir.
əgər işin baxışı münsiflər məhkəməsində təkbaşına hakim tərəfindən həyata keçirilirsə, bir tərəfin digər tərəfə hakimi seçməsi barədə etdiyi müraciətdən 15 gün müddətində münsiflər məhkəməsinin hakimi seçilməsə, işin münsiflər məhkəməsində baxışı dayandırılaraq, baxılması üçün səlahiyyətli məhkəməyə göndərilə bilər.
Maddə 11. Münsiflər məhkəməsinin hakiminə etiraz edilməsinin əsasları
Bu qanunun 8-ci maddəsində qeyd edilən müddəaların yerinə yetirilməməsi münsiflər məhkəməsinin hakiminə edilən etiraza səbəb ola bilər.
Maddə 12. Münsiflər məhkəməsinin hakiminə etiraz edilməsi qaydası
Hər hansı fiziki şəxsə münsiflər məhkəməsinin hakimi seçilə biləcəyi (təyin edilə biləcəyi) ehtimalı ilə əlaqədar müraciət etdikdə, həmin şəxs bu qanunun 11-ci maddəsinə əsasən, hakimə etiraz edilməsinə səbəb olan mövcud vəziyyət barədə məlumat verməlidir.
Əgər mövcud vəziyyət məhkəmə araşdırması zamanı baş vermişdirsə, hakim bu barədə təxirə salmadan məlumat verərək özü-özünə etiraz etməlidir.
Bu Qanunun 11-ci maddəsinə əsasən, tərəfin istəyi ilə seçilmiş hakimə etiraz etməsi yaranmış əsasların onun seçimindən sonra məlum olduğu hallarda mümkündür.
Daimi fəaliyyət göstərən münsiflər məhkəməsində hakimin kənarlaşdırılması qaydası daimi fəaliyyət göstərən münsiflər məhkəməsinin daxili Əsasnaməsinə əsasən həyata keçirilə bilər.
Konkret mübahisənin həll edilməsi üçün yaradılmış münsiflər məhkəməsində hakimə etiraz qaydası tərəflərin razılığı ilə müəyyən olunur.
Əgər münsiflər məhkəməsinin hakiminə etiraz edilmə qaydası tərəflər arasında razılaşdırılmayıbsa və ya daimi fəaliyyət göstərən məhkəmənin nizamnaməsi ilə müəyyən olunmayıbsa, münsiflər məhkəməsinin tərkibinin formalaşdırıldığı və bu qanunun 11-ci maddəsində göstərilən hakimə etiraz edilməsi əsaslarının məlum olduğu andan 5 gün müddətində əsaslandırılmış yazılı ərizə ilə müraciət edilməlidir.
Əgər etiraz edilən hakim özü-özünə etiraz etmirsə və ya digər tərəf hakimə edilən etirazla razı deyilsə, hakimə etiraz məsələsi tərkibə daxil olan hakimlər arasında tərəflərin yazılı şikayətinin daxil olduğu andan 10 gün müddətində baxılaraq həll edilir. İşə təkbaşına baxan hakimə edilən etiraza isə həmin hakim tərəfindən baxılır.
Maddə 13. Münsiflər məhkəməsinin hakiminin səlahiyyətlərinə xitam verilməsi
Münsiflər məhkəməsi hakiminin səlahiyyətlərinə xitam verilməsi qaydası tərəflərin razılığı ilə hakimin öz-özünə etirazı və ya bu qanunun 11 və 12-ci maddəsində qeyd olunan əsasların mövcud olması və hakimin ölümü ilə xitam verilir.
Münsiflər məhkəməsinin hakiminin səlahiyyətlərinə konkret iş üzrə qərar qəbul etdikdən sonra xitam verilir. Bu Qanunun 34-36-cı maddələrinə əsasən, münsiflər məhkəməsinin hakiminin səlahiyyətləri yenidən bərpa edilir, sonra isə prosessual hərəkətlərin yerinə yetirilməsi ilə hakimin səlahiyyətlərinə xitam verilir.
Münsiflər məhkəməsinin hakiminin səlahiyyətlərinə xitam verilməsi tərəflərin razılığına əsasən, həmçinin, hakimin öz-özünə etiraz etməsinin səbəbi işin baxışında uzun müddət üzürsüz və ya digər səbəbdən iştirak etməməyi hüquqi və ya faktiki qabiliyyətsizliyi ilə əsaslandırılır.
Maddə 14. Münsiflər məhkəməsinin hakiminin əvəz edilməsi
Münsiflər məhkəməsinin hakiminin səlahiyyətlərinə xitam verildiyi hallarda digər hakim əvəz olunan hakimin seçildiyi (təyin olunduğu) zaman tətbiq olunan qaydalar əsasında seçilir.
Fəsil IV. Mübahisənin münsiflər məhkəməsində həlli ilə bağlı xərclər
Maddə 15. Mübahisənin münsiflər məhkəməsində həll edilməsi ilə bağlı xərclərinin tərkibi
Mübahisənin münsiflər məhkəməsində həll edilməsi ilə əlaqədar çəkilən xərclərə aşağıdakılar daxildir:
Münsiflər məhkəməsinin hakimlərinin qonorarları;
münsiflər məhkəməsinin hakimləri tərəfindən işdə iştirak etməsi ilə bağlı olan, həmçinin, hakimlərin hadisə yerinə baxışı ilə bağlı çəkilən xərclər;
tərcüməçilərə və ekspertlərə ödənməli olan məbləğ;
yazılı və maddi sübutların yerində araşdırılması üçün hakimlərə çəkilən xərclər;
şahidlərə çəkilən xərclər;
qərarın xeyrinə çıxarıldığı tərəfin nümayəndəsinə çəkilən xərclər;
münsif araşdırmasının təşkilati, material və digər təminatı məsələlərinə çəkilən xərclər;
münsiflər məhkəməsinin müəyyən etdiyi digər xərclər.
Əgər bu fəslin 1-ci bəndində nəzərdə tutulan xərclər daimi fəaliyyət göstərən məhkəmənin Əsasnaməsində göstərilməyibsə, bu halda tərəflər fəaliyyətdə olan münsiflər məhkəməsinə xərclənən vəsaitlərin (münsif rüsumu) siyahısına daxil edilir.
Münsiflər məhkəməsinin hakimlərinin qonorarları, iddianın məbləği, mübahisənin mürəkkəbliyi, münsif araşdırmasına sərf olunan zaman və digər halları nəzərə almaqla müəyyən edilir.
Daimi fəaliyyət göstərən münsiflər məhkəməsinin hakimlərinin qonorarları daimi fəaliyyət göstərən münsiflər məhkəmələrinin Əsasnaməsində qeyd olunan hakimlərin qonorar siyahısına əsasən, göstərilmədikdə isə, bu maddənin 3-cü bəndində qeyd olunan əsaslara uyğun müəyyən olunur.
Konkret məsələnin həlli ilə bağlı yaradılan münsiflər məhkəməsinin hakimlərinin qonorarları tərəflərin razılığı ilə müəyyən olunur, bu olmadıqda isə bu maddənin 3-cü bəndinə uyğun həll edilir.
Maddə 16. Mübahisənin münsiflər məhkəməsində həll olunmasına xərclənən məbləğin bölüşdürülməsi
Mübahisənin münsiflər məhkəməsində həll olunmasına sərf olunan məbləğ tərəflərin razılığına əsasən münsiflər məhkəməsi tərəfindən, bu olmadıqda isə tələbi təmin olunmuş və tələbi təmin olunmamış tərəf arasında proporsional qaydada bölüşdürülür.
Xeyrinə qərar qəbul edilmiş tərəfin nümayəndəsinin xidmətinin dəyəri və münsif araşdırması ilə bağlı digər məsrəflərin ödənilməsi o zaman qarşı tərəfin üzərinə qoyulur ki, bu, məhkəmə baxışı zamanı irəli sürülsün və münsiflər məhkəməsi tərəfindən qəbul edilsin.
Mübahisənin münsiflər məhkəməsində həll edilməsinə xərclənən məsrəflərin bölüşdürülməsi məhkəmənin qərar və ya qətnaməsində göstərilir.
FƏSİL V. Münsif araşdırması
Maddə 17. Münsiflər məhkəməsinin səlahiyyətləri
Münsiflər məhkəməsi işə baxılması üçün səlahiyyətinin olub olmaması, həmçinin, tərəflərdən biri Sazişin olmaması və ya etibarsız olması səbəbini əsas gətirərək mübahisənin münsiflər məhkəməsində baxılmağına etiraz məsələsini müstəqil həll edir. Bu məqsədlə qeyd-şərt formasında bağlanmış və müqaviləyə əlavə olan Saziş müqavilənin digər şərtlərindən asılı olmamalıdır. Münsiflər məhkəməsinin həmin qeyd-şərtin etibarsızlığına dair gəldiyi nəticənin qanuna əsasən qüvvəsi yoxdur.
Tərəfin, mübahisənin predmetinə dair ilk ərizəsini verənədək, münsiflər məhkəməsinin icraatında olan mübahisəyə baxma səlahiyyətinin olduğunu bildirmək hüququ vardır.
Əgər münsif araşdırması zamanı münsif araşdırmasının predmetinə aid olmayan və ya baxışı Saziş ilə nəzərdə tutulmayan məsələ qalxsa, bu Qanunun və ya münsif araşdırmasının qaydalarına əsasən, tərəf münsiflər məhkəməsinin səlahiyyətlərini aşması barədə məlumat verə bilər.
Münsiflər məhkəməsi işə bu maddənin 2-3-cü bəndində qeyd olunan müddəalara əsasən baxmalıdır. Verilmiş ərizəyə məhkəmə iclasında baxaraq məhkəmə qərar çıxarır.
Əgər münsiflər məhkəməsi işin aidiyyətinə dair məsələyə baxıb mübahisənin onun aidiyyətinə daxil olmadığı nəticəsinə gələrsə, münsiflər məhkəməsi işə mahiyyəti üzrə baxa bilməz.
Maddə 18. Münsif araşdırmasının prinsipləri
Münsif araşdırması qanunçuluq, məxfilik, münsiflər məhkəməsinin hakimlərinin müstəqilliyi və qərəzsizliyi, dispozitivlik, tərəflərin çəkişməsi və bərabərliyi prinsiplərinə əsasən həyata keçirilir.
Maddə 19. Münsif araşdırması qaydalarının müəyyən edilməsi
Əgər tərəflər öz aralarında məhkəmə araşdırmasının qaydalarına dair razılığa gəlməyiblərsə, daimi fəaliyyət göstərən münsiflər məhkəməsi münsif araşdırmasını daimi fəaliyyət göstərən münsiflər məhkəməsinin Əsasnaməsinə uyğun həyata keçirir.
2. Konkret mübahisənin həll edilməsi məqsədilə yaradılan münsiflər məhkəməsi tərəflər arasında müəyyən edilən qaydalara əsasən münsif araşdırmasını həyata keçirir.
3. Bu maddənin 1 və 2-ci bəndinə əsasən tərəflərlə razılaşdırılmış münsif araşdırması, onlara konkret məsələlər üzrə razılığa gəlmək üçün şərait yaratmayan bu qanunun mütləq qaydalarına zidd ola bilməz.
Daimi fəaliyyət göstərən münsiflər məhkəməsinin və bu qanunun münsif araşdırmasının tərəflər arasında razılaşdırılmayan qaydaları münsiflər məhkəməsi tərəfindən müəyyən olunur.
Maddə 20. Münsif araşdırmasının yeri
Konkret mübahisənin həll edilməsi üçün yaradılan münsiflər məhkəməsində tərəflər münsif araşdırmasının yerini öz istəklərinə uyğun olaraq razılaşdıra bilərlər.
Əgər tərəflər bu haqda razılaşmayıblarsa, bu halda konkret mübahisənin həll olunması üçün yaradılan münsiflər məhkəməsi işin bütün hallarını və tərəflərin rahatlığını nəzərə alaraq, iclasın keçirilmə yerini özü müəyyən edir.
Daimi fəaliyyət göstərən münsiflər məhkəməsində münsif araşdırması daimi fəaliyyət göstərən münsiflər məhkəməsinin Əsasnaməsinə uyğun həyata keçirilir.
Əgər daimi fəaliyyət göstərən münsiflər məhkəməsinin Əsasnaməsində məhkəmə iclasının keçirilmə yerinin və ya onun müəyyən edilməsi qaydasını göstərən bir müddəa yoxdursa, bu halda münsif araşdırması məhkəmə tərkibinin bütün iştirakçılarının şəraitləri və əlverişliliyi nəzərə alınaraq müəyyən edilir.
Maddə 21. Münsif araşdırmasının aparıldığı dil (dillər)
1. Əgər tərəflər başqa qayda müəyyən etməyiblərsə, münsif araşdırması Azərbaycan dilində aparılır.
2. Əgər tərəflər təqdim etdiyi sənədləri və digər materialları münsif araşdırmasının keçirildiyi dildə təqdim etmirlərsə, münsiflər məhkəməsi bu sənədlərin tərcümə olunmasını təmin edir.
3. Münsiflər məhkəməsi tərəflərin təqdim etdiyi sənədləri məhkəmənin keçirildiyi dilə tərcümə edilməsini tələb edə bilər.
Maddə 22. Münsif araşdırmasının məxfiliyi
1. Münsiflər məhkəməsinin hakimi məhkəmə araşdırması gedişində ona məlum olan məlumatları tərəflərin və ya səlahiyyətli nümayəndələrinin razılığı olmadan açıqlamaq hüququna malik deyil.
2. Hakim münsif araşdırması zamanı ona məlum olan məlumatlara görə şahid qismində dindirilə bilməz.
Maddə 23. İddia ərizəsi və iddia ərizəsinə cavab
İddiaçı yazılı formada məhkəməyə verilən ərizədə öz tələblərini irəli sürür. İddia ərizəsinin bir surəti cavabdehə göndərilir.
İddia ərizəsində aşağıdakılar göstərilməlidir:
1) iddia ərizəsinin tarixi;
2) tələbinin adı və münsif araşdırması tərəflərinin müəssisələrinin ünvanı; münsif araşdırması tərəfləri olan fərdi sahibkarın və ya digər şəxslərin soyadı, adı, atasının adı, yaşayış yeri və iş ünvanı;
3) münsiflər məhkəməsinin səlahiyyətinin əsaslandırılması;
4) iddiaçının tələbi;
5) iddiaçının irəli sürdüyü tələblərin yaranma səbəbləri;
6) iddia tələblərini sübut edən əsaslar, sübutlar;
7) iddianın qiyməti
8) iddiaya əlavə edilən sənədlərin və digər dəlillərin siyahısı.
İddia ərizəsi, iddiaçı və ya onun nümayəndəsi tərəfindən imzalanmalıdır. Əgər iddia ərizəsi nümayəndə tərəfindən imzalanmışdırsa, bu halda iddia ərizəsinə nümayəndənin səlahiyyətlərini təsdiq edəcək etibarnamə və ya digər sənəd əlavə edilməlidir.
Münsif araşdırmasının qaydalarında iddia ərizəsinin məzmununa dair əlavə tələblər nəzərdə tutula bilər.
Cavabdeh iddiaçının ərizəsinə və münsiflər məhkəməsinə etiraz vermək hüququna malikdir. İddiaçıya və münsiflər məhkəməsinə etiraz münsif araşdırmasının qaydalarında göstərilən müddətdə və qaydada təqdim edilir.
Əgər münsif araşdırması qaydalarında iddia ərizəsinə etirazın müddəti müəyyən olunmayıbsa, bu halda iddiaya etiraz məhkəmə hazırlıq iclasına qədər verilməlidir.
Münsif araşdırması gedişində tərəflər iddia ərizəsinin tələblərinə və ya iddiaya etirazın tələblərini dəyişə və ya əlavə edə bilərlər.
Maddə 24. Qarşılıqlı iddia və qarşılıqlı tələblərin hesabatı
Cavabdeh iddiaçının ərizəsində qeyd olunan tələblərə dair qarşılıqlı iddia verə bilər, bu şərtlər ki, ilk iddianın qarşılıqlı iddia ilə əlaqəsi olsun, həmçinin, qarşılıqlı iddiaya münsiflər məhkəməsində Sazişə əsasən baxıla bilsin.
Qarşılıqlı iddia, tərəflər arasında müddət nəzərdə tutulmayıbsa, münsif araşdırması gedişində qətnamə qəbul edilənədək verilə bilər.
Qarşılıqlı iddia ərizəsi bu Qanunun 23-cü maddəsinin 2-ci bəndinin tələblərinə uyğun tərtib olunmalıdır.
İddiaçı münsiflər məhkəmə araşdırmasının qaydaları ilə nəzərdə tutulan qaydada və müddətlərdə qarşılıqlı iddiaya etiraz edə bilər.
Əgər tərəflər bu haqda razılığa gəlməyiblərsə, cavabdeh Azərbaycan Respublikasının mülki qanunvericiliyinə və bu maddənin 1-4-cü bəndlərinə uyğun olaraq qarşılıqlı iddianın tələbləri barədə hesabat tələb edə bilər.
Maddə 25. Münsiflər məhkəməsinin təminedici tədbirlərinə dair qəbuletmə səlahiyyəti
Əgər tərəflər arasında başqa qayda müəyyən edilməyibsə, münsiflər məhkəməsi istənilən tərəfin istəyi ilə mübahisənin obyektinə dair vacib hesab etmədiyi təminedici tədbirlər qəbul etmək barədə ərizə verə bilər.
Münsiflər məhkəməsi tərəflərin hər ikisindən bu cür tədbirlərin təmin edilməsini tələb etməlidir.
Tərəflərin aidiyyatı üzrə səlahiyyətli məhkəməyə iddianın təmin edilməsi və təminedici tədbirlərin görülməsi ilə bağlı verdikləri ərizə, mübahisənin münsiflər məhkəməsi tərəfindən baxılması və qərarın qəbul edilməsi, mübahisənin münsiflər məhkəməsinə verilməsindən imtina və ya etiraz kimi qiymətləndirilə bilməz.
Tərəf iddianın münsiflər məhkəməsində təmin edilməsi barədə ərizəni səlahiyyətli məhkəməyə münsiflər məhkəməsinin keçirildiyi ərazi və ya təminedici tədbirlərin tətbiq ediləcəyi əmlakın yerləşdiyi yer üzrə verir. İddianın təmin edilməsi barədə ərizəyə iddianın münsiflər məhkəməsinə verilməsi barədə sübut, təminedici tədbirlərin qəbul olunduğu münsiflər məhkəməsinin müəyyən edilməsi, həmçinin, bu qanunla müəyyən olunmuş qaydada və miqdarda dövlət rüsumunun ödənildiyini əks edən sənədlər də əlavə edilir.
Münsiflər məhkəməsində baxılan iddianın təmin edilməsi barədə ərizəyə səlahiyyətli məhkəmə tərəfindən baxılması zamanı iddianın təmin edilməsi və ya iddianın təmin edilməsindən imtina barədə əsaslar Azərbaycan Respublikasının mülki prosessual qanunvericiliyi ilə müəyyən olunmuş qaydada həll edilir.
Münsiflər məhkəməsində baxılan iddianın təmin edilməsi barədə qərar tərəflərdən birinin bəyanatına əsasən verildikdə, səlahiyyətli məhkəmə tərəfindən ləğv edilə bilər. Münsiflər məhkəməsi tərəfindən iddia tələblərinin təmin edilməməsi səlahiyyətli məhkəmə tərəfindən təminedici tədbirlərin ləğv edilməsi deməkdir.
Maddə 26. Sübutların təqdim edilməsi
Hər bir tərəf irəli sürdüyü tələblərin və etirazların əsaslandığı halları sübut etməlidir. Münsiflər məhkəməsi təqdim olunan sübutları kifayətsiz hesab etsə, tərəflərə əlavə sübutların təqdim olunmasını təklif edə bilər.
Maddə 27. Tərəflərin münsiflər məhkəməsi iclasında iştirakı
Hər bir tərəfə məhkəmədə öz mövqeyini, hüquqlarını ifadə və müdafiə etmək üçün bərabər imkanları verilməlidir.
Əgər tərəflər ayrı qayda barədə razılaşmayıblarsa, münsif araşdırması tərəflərin iştirakı ilə münsiflər məhkəməsinin iclasında həyata keçirilir.
Tərəflərə münsiflər məhkəməsinin iclasının yeri və vaxtı barədə əvvəlcədən bildiriş göndərilməlidir. Qeyd olunmuş bildiriş bu qanunun 4-cü maddəsində göstərilən qaydada göndərilir.
Əgər tərəflər başqa qayda nəzərdə tutmayıblarsa, bir tərəfin münsiflər məhkəməsinəÂ təqdim etdiyi bütün sənədlərin və digər sübutların surətləri, həmçinin başqa məlumatları qarşı tərəfə məhkəmə tərəfindən göndərilməlidir. Münsiflər məhkəməsinin qərarının əsaslandırıldığı ekspert rəyi münsiflər məhkəməsi tərəfindən tərəflərə göndərilməlidir.
Əgər tərəflər başqa qaydada razılaşmayıblarsa, münsiflər məhkəməsinin tərkibi işə qapalı məhkəmə iclasında baxır.
Maddə 28. Tərəflərin sənədləri və digər sübutları vaxtında təqdim etməməsinin nəticələri Â
Tərəflərin və ya onların nümayəndələrinin sənədləri və ya digər sübutları vaxtında təqdim etməməsi, həmçinin, münsiflər məhkəmə iclasına lazımi qaydada bildirilmiş yerə və vaxtında gəlməməsinin üzürlü səbəbdən olmadığı müəyyən edildikdə, bu, münsiflər məhkəməsi tərəfindən qərarın qəbul edilməsinə maneə deyildir.
Cavabdehin iddiaçının tələblərinə etiraz mülahizələrini təqdim etməməsi iddia ərizəsində qeyd olunan tələbləri qəbul etməsi kimi qiymətləndirilə bilməz.
Maddə 29. Ekspertizanın təyin olunması və keçirilməsi
Əgər tərəflər başqa qaydada razılaşmayıblarsa, münsiflər məhkəməsi mübahisənin həll edilməsində meydana gələn və həll olunması xüsusi bilik tələb edən sualların ekspertizasını təyin etmək və bu ekspertizanın keçirilməsi üçün tərəflərdən lazımi sənədləri və digər sübutları və ya əşyaları təqdim etməyi tələb edə bilər. Əgər tərəflər başqa qayda nəzərdə tutmayıblarsa, münsiflər məhkəməsi bir və ya bir neçə ekspert təyin edə bilər.
Əgər tərəflər başqa qaydada razılaşmayıblarsa, ekspertin namizədliyi, həmçinin, Â ekspertizanın keçirilməsi zamanı cavab verilməli suallar tərəflərin rəyi nəzərə alınaraq, münsiflər məhkəməsi tərəfindən müəyyən edilir.
Əgər tərəflər başqa qaydada razılaşmayıblarsa, münsiflər məhkəməsi ekspertizanın keçirilməsi zamanı sərf olunan məsrəflərin ödənilməsini bu qanunun 16-cı maddəsinə uyğun olaraq müəyyən edir.
Ekspert rəyi yazılı surətdə təqdim olunur.
Əgər tərəflər başqa qaydada razılaşmayıblarsa, tərəflərdən biri və ya münsiflər məhkəməsinin zəruri hesab etdiyi təqdirdə, ekspert öz rəyini məhkəməyə təqdim etdikdən sonra hakimlərin və tərəflərin ekspertizanın keçirilmə prosesi ilə bağlı suallarına cavab vermək üçün məhkəmə iclasında iştirak etməlidir.
Maddə 30. Münsiflər məhkəməsi iclasının protokolu Â
Əgər tərəflər başqa qaydada razılaşmayıblarsa, münsiflər məhkəməsinin iclası protokollaşdırılır.
FƏSİL VI. MÜNSİFLƏR MƏHKƏMƏSİNİN QƏTNAMƏSİ
Maddə 31. Münsiflər məhkəməsinin qərarlarının məcburiliyi Â
Saziş bağlamış tərəflər, münsiflər məhkəməsinin qərarlarını könüllü icra etmək vəzifəsini öhdələrinə götürürlər. Tərəflər və münsiflər məhkəməsi, münsiflər məhkəməsinin qərarlarının hüquqi cəhətdən icra olunması üçün bütün qüvvələrini səfərbər edirlər.
Maddə 32. Münsiflər məhkəməsinin qətnamə qəbul etməsi
İşin halları araşdırıldıqdan sonra münsiflər məhkəməsi münsiflər məhkəməsinin tərkibində olan hakimlərin səs çoxluğu ilə qətnamə qəbul edir.
Qətnamə münsiflər məhkəməsinin iclasında elan olunur. Münsiflər məhkəməsi yalnız qətnamənin nəticə hissəsini elan etmək hüququna malikdir. Tərəflərin qətnamənin göndərilməsi üçün müddət müəyyən etmədikləri halda, əsaslandırılmış qətnamə nəticə hissəsinin elan edildiyi gündən 15 gün müddətindən gec olmayaraq tərəflərə göndərilir.
Münsiflər məhkəməsi bu qanunun 27-ci maddəsinin 3-cü bəndinə əsasən zəruri hesab etsə, qətnamənin qəbul edilməsini təxirə salaraq tərəfləri əlavə iclasa çağıra bilər.
Tərəflərin vəsatətinə əsasən münsiflər məhkəməsi əgər barışıq sazişi qanunlara və digər normativ hüquqi aktlara zidd deyilsə və digər şəxslərin qanuni hüquq və maraqlarını pozmursa, münsiflər məhkəməsi barışıq sazişinin təsdiq edilməsi barədə qərar qəbul edir. Barışıq sazişinin məzmunu münsiflər məhkəməsinin qətnaməsində göstərilir.
Münsiflər məhkəməsinin qətnaməsi münsiflər məhkəməsinin tərkibində olan hakimlərinin qətnaməni imzaladığı yerdə və gündə qəbul olunmuş hesab olunur.
Maddə 33. Münsiflər məhkəməsinin qətnaməsinin forması və məzmunu
Münsiflər məhkəməsinin qətnaməsi xüsusi rəyə malik olan hakimlə birgə münsiflər məhkəməsi hakimlərinin tərkibinin hər birinin imzası ilə yazılı şəkildə tərtib edilir. Münsiflər məhkəməsinin hakiminin xüsusi rəyi qətnaməyə əlavə edilir. Əgər münsif araşdırması kollegiya tərəfindən aparılıbsa, qətnamə, digər münsiflərin imzasının olmamasının üzrlü səbəblərini göstərməklə, münsiflər məhkəməsinin tərkibində olan münsiflərin əksəriyyəti tərəfindən imzalana bilər.
Münsiflər məhkəməsinin qətnaməsində aşağıdakılar qeyd edilməlidir:
1) Bu qanunun 32-ci maddəsinin 4-cü bəndinə uyğun qaydada qətnamənin qəbul edildiyi tarix;
2) Bu qanunun 20-ci maddəsinə uyğun qaydada müəyyən edilmiş münsif araşdırmasının keçirildiyi yer;
3) münsiflər məhkəməsinin tərkibi və onun formalaşdırılması qaydası;
4) münsif araşdırmasının tərəfləri olan müəssisələrin adları və onların ünvanları; münsiflər məhkəmə araşdırması tərəfləri olan fərdi sahibkar “ şəxslərin və vətəndaşların soy adları, adları, atalarının adları, doğum tarixi və yeri, yaşayış və iş ünvanları;
5) münsiflər məhkəməsinin səlahiyyətlərini aşmasının əsaslandırılması;
6) iddiaçının tələbləri, cavabdehin etirazı və tərəflərin vəsatəti;
7) münsiflər məhkəməsinin qətnaməsinin qəbul edilməsi zamanı münsiflər məhkəməsi tərəfindən işin müəyyən olunmuş halları, mövcud hallar barəsində münsiflər məhkəməsinin gəldiyi nəticəyə dair sübutlar, qanunlar və digər normativ hüquqi aktlar əsas götürülür.
Qətnamənin nəticə  hissəsində iddia tələbinin təmin və ya rədd edilməsi barədə münsiflər məhkəməsinin gəldiyi nəticələr əks olunmalıdır. Qətnamənin nəticə hissəsində mübahisənin həll olunması üçün sərf olunan məsrəflər, həmin məsrəflərin tərəflər arasında bölüşdürülməsi, hətta, ehtiyac olduqda qəbul olunmuş qətnamənin könüllü icra müddəti və qaydası barədə qeyd olunur.
Bu maddənin 1-ci bəndinə əsasən tərtib olunmuş qətnamənin bir nüsxəsi qəbul olunduqdan sonra tərəflərə ya şəxsən təqdim edilməli, ya da göndərilməlidir.
Maddə 34. Əlavə qətnamə
Əgər tərəflər başqa qaydada razılaşmayıblarsa, tərəfdən biri digər tərəfi əvvəlcədən xəbərdar etməklə qətnaməni aldığı gündən 10 gün müddətində iddia ərizəsində qeyd olunan, lakin qətnamədə əks olunmayan tələblərə dair əlavə qətnamənin qəbul edilməsi tələbi ilə həmin münsiflər məhkəməsinə müraciət edə bilər. Bu ərizə münsiflər məhkəməsinin tərkibi tərəfindən qətnamə tərəfə göndərildiyi gündən sonra 10 gün ərzində verilməlidir.
Ərizəyə baxılarkən, münsiflər məhkəməsinin qətnaməsinin tərkib hissəsi olan əlavə qətnamə və ya əlavə qətnamənin qəbul edilməsinə dair ərizənin təmin olunmaması barədə qərar qəbul olunur.
Maddə. 35. Qətnamənin izahı
Əgər tərəflər başqa qaydada razılaşmayıblarsa, tərəfdən biri digər tərəfi xəbərdar etməklə, qətnaməni aldığı gündən 10 gün müddətində qətnamənin izah edilməsi barədə ərizə ilə həmin münsiflər məhkəməsinə müraciət edə bilər. Qətnamənin izah edilməsinə dair ərizəyə mübahisəni həll edən münsiflər məhkəməsinin tərkibi tərəfindən ərizənin alındığı 10 gün müddətində baxılmalıdır.
Münsiflər məhkəməsi qəbul etdiyi qətnamənin məzmununu dəyişdirmədən izah etmə hüququna malikdir.
Bu, ərizənin baxılmasının nəticələrinə görə ya münsiflər məhkəməsinin qəbul etdiyi qətnamənin tərkib hissəsi olan izah verilir, ya da qətnamənin izah edilməsindən imtina edilir.
Maddə 36. Təsviri, çap, ədədi səhvlərin düzəldilməsi
Münsiflər məhkəməsi hər iki tərəfin ərizəsi və ya təşəbbüsü ilə buraxılmış təsviri, çap, həmçinin, ədədi səhvlərin düzəldilməsi hüququna malikdir.
Təsviri, çap, həmçinin ədədi səhvlərin düzəldilməsi barəsində münsiflər məhkəməsi qətnamənin tərkib hissəsi sayılan qərar çıxarır.
Maddə 37. Münsiflər məhkəməsinin qərardadı
Münsiflər məhkəməsi mübahisənin mahiyyətinə aid olmayan məsələlərə dair qərardad çıxarır.
Maddə 38. Münsif araşdırmasının dayandırılması
Münsiflər məhkəməsi münsif araşdırmasının dayandırılmasına dair qərardadı aşağıdakı hallarda çıxarır:
iddiaçı öz tələblərindən imtina edirsə, bu şərtlə ki, cavabdehin mübahisənin mahiyyəti üzrə həll edilməsinə və münsif araşdırmasının dayandırılmasına etiraz edirsə;
tərəflər münsif araşdırmasının dayandırılmasına dair razılığa gəldikdə;
münsiflər məhkəməsi icraatına verilən işin səlahiyyətlərinə aid olmadığı qərarını çıxardıqda;
münsiflər məhkəməsi barışıq sazişinin bağlanması haqqında yazılı qərar qəbul etdikdə;
münsif araşdırmasının tərəfi olan təşkilat ləğv edildikdə;
münsif araşdırmasının tərəfləri olan fərdi sahibkar və ya vətəndaş öldükdə, ölmüş elan edildikdə və ya xəbərsiz itkin düşmüş elan edildikdə;
eyni tərəflərin iştirakı ilə həmin mübahisəyə dair eyni əsaslarla səlahiyyətli məhkəmənin, arbitraj və ya başqa münsiflər məhkəməsinin qanuni qüvvəyə minmiş qətnaməsi olduqda.
Maddə 39. Qətnamələrin və işlərin mühafizəsi
Konkret mübahisəyə dair münsiflər məhkəməsinin qətnaməsi qəbul edildikdən sonra iş üzrə materiallarla birgə səlahiyyətli məhkəməyə göndərilir.
Əgər daimi fəaliyyət göstərən münsiflər məhkəməsinin qaydaları ilə başqa qayda nəzərdə tutulmayıbsa, bu halda daimi fəaliyyət göstərən münsiflər məhkəməsində baxılan iş qəbul edildiyi gündən 5 il müddətində münsiflər məhkəməsində saxlanılır.
FƏSİL VII. MÜNSİFLƏR MƏHKƏMƏSİNİN QƏBUL ETDİYİ QƏTNAMƏNİN MÜBAHİSƏLƏNDİRİLMƏSİ
Maddə 40. Münsiflər məhkəməsi qətnaməsinin səlahiyyətli məhkəmədə mübahisələndirilməsi
Əgər Sazişndə münsiflər məhkəməsi qətnaməsinin qəti olduğu qeyd edilməyibsə, qətnamə qəbul edildikdən üç ay müddətində işdə iştirak edən tərəflərdən biri qətnamənin ləğv edilməsi ilə bağlı səlahiyyətli məhkəməyə şikayət verə bilər.
Maddə 41. Münsiflər məhkəməsinin qətnaməsinə etiraz verilməsinin qaydası
Münsiflər məhkəməsi qətnaməsinin səlahiyyətli məhkəmə tərəfindən etiraz verilməsinin qaydası, münsiflər məhkəməsi qətnaməsinin səlahiyyətli məhkəmədə ləğv edilməsinə baxılması və şikayətin təmin olunması və ya təmin olunmasından etiraz edilməsinə dair qətnamə (qərar) Azərbaycan Respublikasının mülki prosessual qanunvericiliyinə uyğun olaraq həll edilir.
Maddə 42. Münsiflər məhkəməsinin qətnaməsinin ləğv edilməsinin əsasları
Münsiflər məhkəməsinin qətnaməsi yalnız aşağıdakı hallarda səlahiyyətli məhkəmə tərəfindən ləğv edilə bilər:
1) münsiflər məhkəməsinin qətnaməsinin dəyişdirilməsi üçün şikayət verən tərəf, aşağıdakı sübutları təqdim etməlidir:
münsiflər məhkəməsinin qərarı bu qanun və digər qanunla müəyyən edilmiş qaydada etibarsız hesab edildikdə;
münsiflər məhkəməsinin qətnaməsi Sazişdə nəzərdə tutulmadıqda və şərtlərinə uyğun olmadıqda, Sazişdə nəzərdə tutulan şərtlərdən kənara çıxdıqda;
Əgər Sazişdən irəli gələn mübahisələrə dair münsiflər məhkəməsinin qərarı bu sazişdə əhatə olunmayan mübahisələrə qətnamədən ayrılarsa, bu halda münsiflər sazişində əhatə olunmayan məsələlərə dair qətnamənin hissəsi ləğv edilə bilər;Â Â Â Â Â
Münsiflər məhkəməsinin tərkibi və ya münsif araşdırması bu qanunun 8, 10, 11, və ya 19-cu maddələrində qeyd olunan müddəalara uyğun olmadıqda;
münsiflər məhkəməsinin əleyhinə qətnamə qəbul etdiyi tərəf münsiflər məhkəməsinin hakimlərinin seçilməsi (təyin edilməsi) barədə, məhkəmə iclasının keçirilmə yeri və vaxtı barədə lazımi qaydada xəbərdar edilmədikdə və ya digər səbəblərdən münsiflər məhkəməsinə iştirak etməmələri barədə səbəblərini izah edə bilmədikdə;
2) əgər səlahiyyətli məhkəmə müəyyən etsə ki:
münsiflər məhkəməsində baxılan mübahisənin bu qanuna uyğun olaraq, münsif araşdırmasının obyekti ola bilməz;
münsiflər məhkəməsinin qətnaməsinin Azərbaycanın qanunlarının əsaslarını təşkil edən prinsiplərinə ziddir.
Maddə 43. Münsiflər məhkəməsinin qətnaməsinin ləğv edilməsinin nəticələri
Səlahiyyətli məhkəmə tərəfindən münsiflər məhkəməsinin qətnaməsinin ləğv edilməsi hallarında tərəflərdən hər biri münsiflər məhkəməsinə müraciət etmək hüququna malikdir. Belə ki, əgər münsiflər məhkəməsinin qətnaməsi Sazişinin etibarsız hesab edilməsi, münsiflər müqaviləsində əks olunmamış məsələlərin əhatə edilməsi, müqavilənin şərtlərinə uyğun olmayan məhkəmə qətnaməsinin qəbul edilməsi və ya münsiflər müqaviləsində əks olunmayan şərtlərə uyğun qaydada qəbul edilməsi nəticəsində münsiflər məhkəməsinin qətnaməsi tamamilə və ya qismən ləğv edildikdə, bu mübahisəyə münsiflər məhkəməsində yenidən baxılması mümkün deyil.
FƏSİL VII. MÜNSİFLƏR MƏHKƏMƏSİ QƏTNAMƏSİNİN İCRASI
Maddə 44. Münsiflər məhkəməsinin qətnaməsinin icra olunması
Münsiflər məhkəməsinin qətnaməsi könüllülük prinsipi əsasında qətnamədə göstərilən müddətdə və qaydada icra olunur.
Əgər münsiflər qətnaməsində müddət göstərilməyibsə, bu halda o dərhal icraya yönəldilir.
Maddə 45. Münsiflər məhkəməsi qətnaməsinin məcburi icrası
Əgər münsiflər məhkəməsinin qətnaməsi könüllü icra edilməyibsə, bu halda o məcburi icra edilir. Münsiflər məhkəməsinin qətnaməsi səlahiyyətli məhkəmənin verdiyi icra vərəqəsi əsasında məcburi icra olunur.Â
İcra vərəqəsinin alınması üçün xeyrinə qətnamə çıxarılmış tərəf səlahiyyətli məhkəməyə ərizə ilə müraciət edir.
İcra vərəqəsinin alınması üçün ərizəyə aşağıdakılar əlavə olunur:
1) münsiflər məhkəməsi qətnaməsinin əsli və ya müvafiq qaydada təsdiqlənmiş surəti. Daimi fəaliyyət göstərən münsiflər məhkəməsi qətnaməsinin surəti münsiflər məhkəməsinin sədri tərəfindən təsdiq edilir, konkret mübahisənin həlli məqsədilə yaradılan münsiflər məhkəməsinin qətnaməsi notarial qaydada təsdiq edilir;
2) bu qanunun 7-ci maddəsinin müddəalarına uyğun qaydada bağlanmış Sazişin əsli və ya surəti;
3) Bu qanunla müəyyən olunmuş qaydada və miqdarda dövlət rüsumunun ödənilməsini təsdiq edən sənədlər.
İcra vərəqəsinin alınması üçün ərizə, qətnamənin könüllü icrası üçün təyin olunan zamanın bitdiyi andan 3 ildən gec olmayan müddətdə verilə bilər.
Müəyyən olunmuş prosessual müddəti ötürülmüş və ya müvafiq sənədləri əlavə olunmayan icra vərəqəsinin alınmasına dair ərizə, səlahiyyətli məhkəmə tərəfindən baxılmamış saxlanılaraq qərardad çıxararaq tərəfə geri qaytarılır, bu qərardaddan mülki-prosessual və arbitraj qanunvericiliyinə əsasən şikayət verilə bilər.
Səlahiyyətli məhkəmə buraxılmış müddətin səbəblərini üzrlü hesab etsə, icra vərəqəsinin alınması üçün verilmiş müvafiq ərizəni təmin edə bilər.
İcra vərəqəsinin alınması üçün ərizəyə, ərizə səlahiyyətli məhkəməyə daxil olduğu andan bir ay müddətində səlahiyyətli məhkəmənin hakimi tərəfindən təkbaşına baxılır. Tərəflər ərizənin baxılmasının yeri və zamanı barədə əvvəlcədən xəbərdar edilir, belə ki, tərəflərin və ya tərəflərdən birinin məhkəməyə gəlməməsi ərizəyə baxılmasına mane ola bilməz.
İcra vərəqəsinin verilməsi barədə ərizəyə baxışın nəticələrinə əsasən, səlahiyyətli məhkəmə icra vərəqəsinin verilməsi və ya verilməsindən imtina kimi qərar qəbul edə bilər.
Səlahiyyətli məhkəmənin icra vərəqəsinin alınması barədə qərardadı məcburi icra edilir.
Səlahiyyətli məhkəmənin icra vərəqəsinin verilməsi və ya verilməsindən imtina edilməsi barədə qərardadından Azərbaycan Respublikasının mülki prosessual və arbitraj qanunvericiliyi ilə müəyyən olunmuş qaydada şikayət verilə bilər.
Maddə 46. İcra vərəqəsinin verilməsindən imtinanın əsasları
Səlahiyyətli məhkəmə icra vərəqəsinin alınması ilə bağlı ərizəyə baxarkən, münsiflər məhkəməsi tərəfindən müəyyən olunmuş halları araşdıra və ya münsiflər məhkəməsinin qərardadına mahiyyəti üzrə yenidən baxa bilməz.
Səlahiyyətli məhkəmə aşağıdakı hallarda icra vərəqəsinin verilməsindən imtina barəsində qərardad qəbul edir:
1) Əgər əleyhinə qətnamə çıxarılmış tərəf səlahiyyətli məhkəməyə sübutlar təqdim etsə ki:
Saziş, həmçinin, bu qanunun 7-ci maddəsində göstərilən müddəalara əsasən, etibarsız hesab olunur;
mübahisəyə dair münsiflər məhkəməsinin qətnaməsi Sazişdə əks olunmayan, onun şərtlərinə daxil olmayan və ya Sazişdən kənara çıxan məsələlərə dair qərarları özündə əks edir. Əgər münsiflər məhkəməsi, Sazişdə əks olunan məsələlərə dair qətnaməni bu müqavilədə əks olunmayan məsələlərdən fərqləndirə bilərsə, bu halda icra vərəqəsi alındıqda, müqavilədə qeyd olunan mübahisələrə dair qərarın hissəsinin məcburi icraya yönəldilməsindən imtina edə bilməz;
münsiflər məhkəməsinin tərkibi və ya münsif araşdırması bu qanunun 8, 10, 11 və ya 19-cu maddəsinə uyğun olmadıqda;
münsiflər məhkəməsinin qətnaməsi əleyhinə qəbul edilmiş digər tərəfin, münsiflər məhkəməsinin hakimlərinin seçilməsi (təyin edilməsi), münsiflər məhkəməsinin iclasının keçirildiyi vaxt və yer barəsində lazımi qaydada məlumatlandırılmaması və ya şəxsin münsiflər məhkəməsinə gəlməməsinin səbəblərini məhkəməyə bildirmədikdə;
2) Əgər səlahiyyətli məhkəmə müəyyən etsə ki:
mübahisə, bu qanuna uyğun olaraq, münsif araşdırmasının obyekti ola bilməz;
münsiflər məhkəməsinin qətnaməsi Azərbaycan qanunlarının əsasını təşkil edən prinsiplərini pozur.
3. Səlahiyyətli məhkəmə icra vərəqəsinin verilməsindən imtina edilməsi barəsində qərardad qəbul etdikdə, Sazişə əsasən tərəflər, bu qanunun    43-cü maddəsində əks olunan müddəalar istisna olmaqla, məhkəmə aidiyyətini gözləmək şərti ilə münsiflər və ya səlahiyyətli məhkəməyə müraciət edə bilərlər.
FƏSİL IX. YEKUN MÜDDƏALAR
 Maddə 47. Qanunun qüvvəyə minməsi
Qanun dərc edildiyi gündən qüvvəyə minir.